فاطمیه ۹۱ : سیاه جامگان (دلایل سوگواری شیعیان در ایّام فاطمیّه)

این (بهشت ابد) همان است که خدا به بندگانی که ایمان آورده و نیکوکار شده اند، بشارت آن را داده است. (ای رسول ما! به امّت) بگو: من از شما، اجر رسالت جز این نخواهم که محبت مرا در حقّ خویشاوندانم منظور دارید. (و دوستدار اهل بیتم باشید که این اجر بر نفع امّت و برای هدایت یافتن آنهاست) و هر که کار نیکو انجام دهد، ما بر نیکویی اش بیفزاییم که خدا، بسیار آمرزنده و پذیرنده شکر بندگان است.۱

کوچه پس کوچه های شهرمان، جامه سیاه بر تن می کنند و آوای غم، سر می دهند. چشمان محبان الزهرا (سلام الله علیها) عزادار اشک می شوند و لب هایشان، میزبان ترنم نوحه و روضه شهادت مادر… فاطمیه از راه رسیده. بازخوانی حکایت کوچه، درِنیم سوخته و چادر خاک آلوده… دقایق خوبی است تا به این نکته دقت کنیم چرا شیعه می گوید شهادت حضرت زهرا(سلام الله علیها) و اهل عامه از استفاده آن سر، باز می زنند؟! منطق شیعیان در بکارگیری واژه شهادت برای اشاره به درگذشت حضرت زهرا(سلام الله علیها) بر چهار دیدگاه تاریخی به هم پیوسته استوار می باشد.

واقعه یکم: حضرت زهرا(سلام الله علیها) توسط عوامل دستگاه حاکم، مجروح شده اند.

واقعه دوم: جراحت حضرت زهرا(سلام الله علیها) شدید بوده است.

واقعه سوم: جراحت حضرت زهرا(سلام الله علیها) به درگذشت ایشان منجر شده است.

واقعه چهارم: جراحت حضرت زهرا(سلام الله علیها) در راه دفاع از حضرت امیر(علیه السلام) رخ داده است.

در مورد هر کدام از باورهای تاریخی، یک سند را ذکر می کنیم.

سند شماره ۱: شیخ طوسی (متوفای ۴۶۰) در کتاب تلخیص الشّافی (ج ۳، ص ۱۵۶، چاپ مطبعه الآداب نجف) می نوبسد: و خبر مشهور بین شیعه که خلافی در آن نیست۲، این است که: عُمَر به شکم او زد. به گونه ای که او سقط جنین کرد…

سند شماره ۲: عمادالدین طبری (زنده در سال ۶۹۷) در کتاب کامل السقیفه مشهور به کامل بهایی۳ (ج ۱، ص ۳۱۲، چاپ المکتبه المرتضویه تهران) نقل می کند: عقیل در فردای تدفین شبانه ئ مخفیانه حضرت زهرا(سلام الله علیها)، خطاب به عُمَربن الخظاب چنین گفت: سوگند به خدا! رشک شما به خدا و خاندانش از همه بیشتر و دشمنی شما با او از همه پیش تر است. دیروز او (حضرت زهرا(سلام الله علیها)) را زدید و در حالی از دنیا رفت که خون از پشت و پهلوی او می رفت و او از شما دو نفر ناراضی بود.

سند شماره ۳: محمدبن جریر طبری(سوم)، امامی صغیر(متوفای بعد از ۳۹۰) یا مولفی از حلقه شاگردان اساتید نجاشی و شیخ طوسی در قرن ۵ در کتاب دلائل الامامه (چاپ جدید: ص ۱۳۴، چاپ موسسه بعثت، قم) از امام صادق(علیه السلام) نقل می کند: و دلیل وفات آن بانو این بود که قُنفُذ غلام عُمَر به دستور او با نعل شمشیر (آهنی که انتهای غلاف شمشیر است) بر آن بانو به شدت ضربه ای زد؛ لذا محسن را سقط نمود و از این جهت، به سختی بیمار شد…

سند شماره ۴: محمد بن مسعود عَیاشی (متوفای ۳۲۰) در کتاب تفسیر العیاشی (ج ۲، ص ۳۰۸، چاپ العلمیّه الاسلامیّه تهران) روایت می کند: پس فاطمه دختر رسول خدا -که دردو خدا بر او باد- برخاست که بین او و علی حائل شود. و مانع دست یافتن او به حضرت علی شود؛ پس او را زدند…

نکته ای که بیان آن بسیار ارزشمند است، این که شیخ احمد طبرسی(متوفای قرن ۶) در کتاب الاحتجاج (ص۸۳، چاپ: اعلمی،بیروت) از سلمان فارسی نقل می کند که فرمود: فاطمه در آستانه در، بین همسرش و آنان(مهاجمان) مانع شد و قُنفُذ با شلاق بر بازوی آن بانو کوبید و اثر آن، بر بازوی وی مثل بازو بند باقی ماند. ابوبکر، سراغ قُنفُذ فرستاد که او را بزن! لذا آن بانو را به سمتی از خانه اش پرت کرد و استخوان دنده ای از پهلویش را شکست و آن بانو جنینی را از بطنش فرو انداخت. سپس پیوسته در بستر افتاده بود تا بر اثر آن لطمات، شهید از دنیا رفت!

ما شیعیان در فرهنگ مذهبی خود، این گونه از دنیا رفتن (یعنی مرگ در راه دفاع از امیرالمومنین، حضرت علی بن ابیطالب(علیه السلام)) را شهادت می نامیم!۴

چرا، تا ابد اندوه و ماتم در خزان یاس…؟!

سوگواری و عزاداری در ماتم فقدان عزیزان، از دیر باز، در همه فرهنگ ها و در میان همه اقوام، از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است. عزاداری و سوگواری را می توان جلوه ای از ارتباط عاطفی و پیوند روحی افراد با یکدیگر تفسیر نمود و ریشه های آن را در احساس پاک انسان ها جستجو کرد. دین اسلام نیز بر این واکنش طبیعی بشر، مُهر تایید زده است که نمونه های آن را می توان در آیات قرآن کریم، سنت و سیره رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به وضوح مشاهده نمود. گریه حضرت یعقوب(علیه السلام)  بر یوسف پیامبر(علیه السلام)، گریه رسول خدا بر عمویشان حمزه، بی تابی اهل بیت بر مصیبت حضرت ثارالله و یا حزن حضرت ابوتراب(علیه السلام) در فراق بانوی آب و آیینه، همه و همه دلایلی هستند که خود، گواه بر این مطلبند. آنگاه که حضرت امیر (علیه السلام) در سوگ حضرت یاس(سلام الله علیها) می فرمایند: پس از این، اندوهم ابدی است و شب هایم در این غم، با بیداری سپری خواهد شد۵، چطور شیعیان، که خود را پیرو، محب و دوستدار ساکنان کوچه بنی هاشم می داند، می تواند در عزای مادر مظلومانه شان آرام نه، قرار داشته باشند…؟!۶ آخرین مطلبی که به آن اشاره می کنیم، تعظیم شعائر است که از دیرباز بزرگان ما، همه بر آن استوار بودند و توصیه شان بر عزاداری و برگزاری مجالس روضه و برپایی دسته جات سینه زنی بوده است. بعنوان مثال، پیام مرجع فقید حضرت آیت الله العظمی لنکرانی(ره) به مناسبت ایام فاطمیه گواه روشنی بر این مطلب است که فرمودند: …تعظیم این ایام و به پا داشتن مجالس عزا و مصیبت از سیره مسلمه و عملی بزرگان شیعه بوده و این امر، ارتباطی به قضیه وحدت ندارد. مسئله وحدتی که مطرح شده، نه به این معنی است که شیعه نسبت به اعتقادات مسلمه خود سکوت کند یا آن را نادیده بگیرد. بلکه مقصود، وحدت تمامی مسلمین در برابر استکبار جهانی است که در فکر فروپاشیدن مبانی متقن اسلام است. اینک بر عموم شیعیان است که در روز شهادت حضرت زهرا(سلام الله علیها)، محافل و مجالس عزا اقامه نموده و با دسته جات عزادار در کوچه ها و خیابان ها ظاهر شوند تا گوشه ای از حق آن شهیده را ادا کرده باشیم.۷ در پیامی دیگر نیز چنین تعبیر زیبایی را به کار می برند که: با برپایی مراسم سوگواری و عزاداری و به راه انداختن دسته جات، این روز را به عاشورای دوم تبدیل نمایید.۸ حتی عزاداری به بهانه مادر سادات آنقدر اهمیت دارد که حضرت آیت الله العظمی وحید خراسانی(حفظه الله) در بخش آخر یکی از سخنرانی های خود در آستانه فاطمیه، وظیفه ای بر عهده ما می نهند: علوین، علویات، فاطمیین، فاطمیات در تمام این مملکت، روز شهادت حضرت زهرا (سلام الله علیها)، باید به وسیله شما برای همیشه تضمین شود! شام غریبان، هیئات سادات مستقلاً بیرون بیایند. غیر سادات پشت سر آنها. چرا؟! برای این که یک بلاغی است. کسی تبلیغ کرده، کسی واسطه تبلیغ است. آن مطلبی که رسانده به شما چیست؟ ختم وصیت این است: به فرزندانم تا روز قیامت، سلام مرا برسان! معنی دارد این کلمه، یعنی به آنها بگو: نیمه شب حنوط شد، کفن شدو دفن شد…۹ و هنگامی که از مهربان مرجع شیعه، حضرت آیت الله العظمی میرزا جواد تبریزی(رحمه الله علیه)، درباره حکم سینه زدن، خراشیدن و سیلی زدن به صورت در مصائب اهل بیت(علیهم السلام) استفتاء می کنند، چنین می فرمایند: هر چه که عنوان جزع بر آن منطبق شود، ثواب و اجر دارد. هر چند که موجب ضرر جانی شود. (لیکن نباید به حد جنایت برسد.) و مومنین باید با تمام وجود با شرکت در مجالس، با گریه کردن و سینه زنی شدید، هر چند به سیاهی یا خون مردگی دچار شود، حفظ شعائر نمایند.۱۰ حفظ شعانر، تا آنجا در این روزگار مهم تلقی می شود که مرجع فقید، در روزهای سخت بیماری از بیت خود همراه با دیگر مراجع و خیل جمعیت عزادار با پای برهنه به سمت حرم حضرت معصومه(سلام الله علیها) حرکت می کنند و این سنت زیبا توسط ایشان شکل می گیرد.۱۱

بارالها! ما را به روح صدیقه کبری ببخش و مورد نظر فرزندش، قطب عالم امکان قرار بده!   

ایستاده بودی! ایستاده ایم

ما، دیده بان خط سرخ فاطمیه ایم!

پی نوشت:

۱٫ قرآن کریم، سوره مبارکه شوری، آیه ۲۳

۲٫ شیخ طوسی با افزودن این قید(= لا خلاف فیه)، معنای شُهرت را به سوی معنای اجماع(= اتفاق نظر) – فقدان هرگونه نظر شاذ در برابر آن- سوق داده و آن را به منزله اجماع دانسته است.

۳٫این کتاب به نام بهاءالدین محمد جوینی حاکم اصفهان در دوران هلاکوخان نگارش یافته است.

۴٫می توانید برای اطلاعات بیشتر و مراجعه به اسناد تاریخی دیگر، به کتاب خزان یاس، چرا شیعه می گوید: شهادت حضرت زهرا(سلام الله علیها) نگارش استاد علی لباف، مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر مراجعه نمایید.

۵٫نهج الباغه، خطبه ۲۰۲، اصول کافی، جلد ۱، صفحه ۴۵۸، شرح نهج الباغه ابن ابی الحدید معتزلی، جلد ۱۰، صفحه ۲۶۵

۶٫تا ابد اندوه، دلایل سوگواری شیعیان در ایام فاطمیه، به اهتمام سید مجتبی موسوی راد، مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر نیز می تواند منبع مناسبی برای سوال های بی پاسخ شما باشد.

۷٫پیام مرجع فقید حضرت آیت الله العظمی لنکرانی(ره) به مناسبت ایام فاطمیه ۷/۵/۱۳۸۲ می توانید برای رویت کامل این پیام ها به www.lankarani.com مراجعه فرمایید.

۸٫پیام مرجع فقید حضرت آیت الله العظمی لنکرانی(ره) به مناسبت ایام فاطمیه ۱۵/۴/۱۳۸۴

۹٫سخنان حضرت آیت الله العظمی وحید خراسانی(حفظه الله) در آستانه فاطمیه سال ۱۳۸۹ برای دریافت می توانید به پایگاه اطلاع رسانی ایشان به نشانیwww.vahid-khorasani.ir  مراجعه نمایید.

۱۰٫برای دیدن ادامه استفتائات اعتقادی ایشان می توانید به www.tabrizi.org رجوع کنید.

۱۱٫شعائر حسینی، از خاطرات مرحوم حضرت آیت الله العظمی میرزا جواد تبریزی،