عزاداری سید الشهدا (ع) در سیره ائمه اطهار (ع)

امامان معصوم (علیهم السلام)، در سوگ حضرت اباعبدالله (علیه السلام)، بنا بر اوضاع زمانه ی خود، با شرایط مختلفی اقامه ی عزا می کردند. امّا نکته ی مشترک بین همه ی آنان این بود که این رسم، یعنی اقامه ی عزاداری، هرگز در میان آنان ترک نشد. حتی در سخت ترین شرایط و دوران ها. در این مقاله به طور اختصار، بهشیوه ی آنها در هر دوره ای می پردازیم.

الف)  امام زین العابدین (ع)
آن حضرت بر مظلومیت پدر بزرگوارش حسین بن علی (ع)  بسیار گریه می کرد. سال ها اشک ریخت و دیگران را نیز تشویق فرمود تا بر حسین بن علی (ع)  بگریند و از اهرم گریه برای افشای چهره ستمگران اموی استفاده نمایند؛ بدین جهت آن بزرگوار از هر فرصتی برای رسوایی ستمکاران استفاده می کردند.

زمانی که نوبت غذا و طعام می رسید، چشمان مبارکشان پر از اشک می شد. روزی یکی از خدمتگزاران آن حضرت عرض کرد: یا رسول الله! آیا هنوز پایان حزن و اندوه شما فرا رسیده است؟ فرمودند: «وای بر تو! یعقوب (ع) دارای دوازده فرزند بود. خداوند یکی از آنان را از جلوی چشمش دور و پنهان نمود ـ در حالی که ـ فرزندش حیات داشت، چشمان یعقوب از اندوه سفید شد. امّا من در جلو چشمانم شاهد بودم که پدرم، برادرم، عمویم، هفده تن از اهل بیتم و گروهی از یاران پدرم را به قتل رساندند و سرهایشان را از تن جدا کردند. چگونه اندوه من پایان یابد؟» (۱)

با فرا رسیدن ماه رمضان، هر افطار آن حضرت به یاد شهدای کربلا و شهادت پدر می افتاد و می فرمود: «وا کربلا! وا کربلا!» و این جمله را همواره تکرار می کرد: که «کشته  شد پسر رسول خدا در حالی که در خوف و ترس بود! کشته شد پسر رسول خدا در حالی که تشنه بود!». این جمله ها را با خود زمزمه می کرد و اشک می ریخت تا این که لباس آن حضرت از اشک خیس می شد. (۲)

ب)  امام باقر (ع)
وضعیت دوران امام باقر (ع) به گونه ای بود که جلسات عزا بسیار سخت و دشوار برگزار می شد. بنی امیه روشی اتخاذ کرده بود که از هر نوع حرکت و برنامه ای که در راستای بیداری امت اسلام و افشاگری چهره ستمگران اموی باشد، جلوگیری گردد. به همین جهت امام باقر (ع)  مجالس عزاداری را در خفا و با حضور افراد خاصی برگزار می کردند و از شعرای معروف آن زمان دعوت می نمودند تا اشعاری بسرایند. یکی از آن شاعران کمیت بن زید اسدی (م ۱۲۶ ه‍ ق)  بود که بیشتر شعرهای خود را در مدح بنی هاشم و یادآوری مصایب آل رسول می سرود.

در یکی از مجالس عزا با حضور امام باقر (ع)، کمیت شعر می خواند، امام به او فرمودند: «اگر سرمایه ای داشتیم در پاداش این شعر کمیت، به او می بخشیدیم. امّا جزای تو همان دعایی است که رسول خدا  (ص)  درباره حسان بن ثابت شاعر معروف صدر اسلام فرمودند که همواره به خاطر دفاع از ما اهل بیت مورد تأییدات فرشته روح القدس خواهی بود.» (۳)

ج)  امام صادق (ع)
ابو بصیر از یاران خاص امام صادق (ع) می گوید: در محضر آن حضرت بودم، ناگاه یکی از دختران امام حسین(ع) وارد شد، حضرت فرمودند: «مرحبا!» آنگاه او را مورد نوازش و مهربانی قرار داده و بوسیدند. سپس فرمودند: «خداوند کوچک و پست گرداند کسی را که شما را تحقیر کرد و انتقام گیرد از کسی که نسبت به شما ستم روا داشت و خوار گرداند آن که را که شما را خوار کرد. ـ خداوند ـ لعنت کند کسانی را که پدران شما را به شهادت رساندند. خداوند متعال سرپرست و نگهدار و یاور شماست. همانا پیامبران، صدیقان، شهدا و فرشتگان الهی بر حسین فراوان گریستند.» آنگاه خود حضرت گریه کردند و فرمودند: «ای ابوبصیر هر زمان چشمم به یکی از فرزندان و نسل حسین می افتد و به خاطر آن حادثه ای که برای پدران و یارانش پیش آمد حالتی به من دست می دهد که نمی توانم تاب بیاورم. ای ابوبصیر حتی فاطمه ـ سلام الله علیها ـ نیز بر فرزندش حسین می گرید». (۴)

د)  امام کاظم و امام علی بن موسی الرضا (علیهما السلام)
دوران امام کاظم (ع) دوران فشار و مراقبت بنی عباس بود. از این رو آن حضرت بیشتر زندگی خود را در زندان سپری نمود. عزاداری ها رونق و نمودی نداشت. با فرا رسیدن ایام عاشورا آن حضرت محزون و غمناک بود و آن روز را، روز غم، اندوه و گریه می دانست.

امام رضا (ع) می فرماید: «با فرا رسیدن ماه محرم پدرم موسی بن جعفر با چهره خندان دیده نمی شد و حزن و اندوه سراسر وجودش را فرا می گرفت تا روز دهم فرا می رسید. آن روز روز مصیبت، اندوه و گریه آن حضرت بود.» (۵)

دعبل خزاعی از شعرای بزرگ علاقمند به اهل بیت پیامبر  (ص)  است. وی در سال ۱۹۸در شهر مرو به خدمت امام رضا (ع) رسید. او می گوید: «در شهر مرو به آقایم علی بن موسی الرضا (ع) وارد شدم در حالی که یاران آن حضرت پیرامون او نشسته بودند. حزن و اندوه از چهره امام پیدا بود. با ورود من به مجلس فرمود: خوشا به حالت ای دعبل که ما را به وسیله دست و زبانت یاری می نمایی! آنگاه مرا احترام نموده و در نزد خود جای داد. (۶)

ه‍: امام جواد، امام هادی، امام حسن عسکری و امام زمان (ع)
در عصر امام جواد (ع) عزاداری برای امام حسین (ع) به صورتی آشکار در منازل علویان برگزار می شد، امّا پس از معتصم عباسی دیگر جانشینان وی از اقامه عزاداری و حتی از زیارت قبور امامان و شهیدان کربلا به شدت جلوگیری کردند.

امام هادی (ع) در محیطی خفقان آور زندگی می کرد. متوکل عباسی ـ حاکم وقت ـ دشمنی خاصی بر امام و شیعیان آن حضرت داشت. وی به اندازه ای در زشتکاری پیش رفت که قبر امام حسین (ع) را ویران ساخت و آثار آن را از میان برد. (۷)

این وضعیت تا عصر امامت امام حسن عسکری (ع) استمرار داشت امّا شیعیان و علویان هرگز ترس به خود راه ندادند و همواره در طول تاریخ با ستمگران اموی و عباسی مبارزه کردند خواه از راه مبارزه مثبت و یا منفی؛ از راه زیارت قبور و نفرین بر کشندگان آنان، یا از راه عزاداری و گریه بر مظلومیت شهیدان بویژه شهدای کربلا.

بی شک امام زمان (عج) سیره پدران بزرگوار خود را استمرار بخشیده و بر جد بزرگش حسین بن علی (ع) می گرید. چنان که در زیارت ناحیه مقدسه آمده است که آن حضرت خطاب به جدشان امام حسین (ع) می فرماید: «هر صبحگاه و شامگاه بر تو ای جد بزرگوار می گریم و آن چنان گریه می کنم که به جای اشک خون از چشمانم جاری شود.» (۸)

این الطالب بدم المقتول بکربلا

پی نوشت:
۱٫ مناقب، ابن شهر آشوب ، ج ۴، ص ۱۸۰، فی کرعه و صبره و بکائه (ع) ..
۲٫ همان.
۳٫ مصباح المهتجد، ص ۷۱۳٫
۴٫ کامل الزیارات، باب ۲۸، ص ۸۸ و بحارالانوار، ج ۴۵، ص ۲۰۸، باب ما ظهر بعد شهاده الحسین ـ علیه السّلام ـ.
۵٫ امالی، صدوق، مجلس ۲۷ و بحارالانوار، ج ۴۴، ص ۲۸۴، ثواب البکاء علی مصیبته.
۶٫ بحارالانوار، ج ۴۵، ص ۲۵۷٫ باب من قیل من المراثی فیه و تاریخ النیاحه علی الحسین (ع) ، ص ۱۶۴٫
۷٫ کامل ابن اثیر، ج ۵، ص ۲۸۷ ذکر ما فعله المتوکل لمشهد الحسین بن علی ابن ابیطالب (ع) و زندگی تحلیلی پیشوایان ما، ص ۲۵۶٫
۸٫ بحارالانوار، ج ۹۸، ص ۳۲۰، باب کیفیه زیاره الحسین (ع) یوم عاشوراء.